صورت جریان وجوه نقد چیست؟ چه اثری در تحلیل دارد؟

سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه همواره یکی از سودآورترین سرمایه‌­گذاری­‌ها در طول سال­های مختلف بوده است. درصورتی‌که روش سرمایه‌­گذاری مستقیم در این بازار انتخاب شود، تجزیه‌وتحلیل صورت­‌های مالی در قالب تحلیل بنیادی شرکت­‌ها اهمیت بالایی پیدا کرده و کمک­های قابل­‌توجهی را به سرمایه‌­گذاران برای داشتن یک سرمایه‌­گذاری مطلوب ارائه می­دهد. اما برای استفاده از چنین ابزار سودمندی یکی از ملزومات، آشنایی با صورت­‌های مالی و انواع مختلف آن و همچنین نحوه‌­ی استفاده از آن­ها در فرایند تحلیل و بررسی وضعیت شرکت­‌ها است. از این روی در این مقاله قصد آن را داریم تا به معرفی صورت جریان وجوه نقد، بخش‌­های مختلف آن و نحوه­ی استفاده از آن در تحلیل بنیادی شرکت­‌ها اشاره کنیم.

صورت جریان گردش وجوه نقد چیست؟

صورت جریان گردش وجوه نقد یکی از صورت مالی‌های اصلی شرکت‌ها است که در فرآیند تجزیه‌وتحلیل بنیادی شرکت­‌ها از کاربرد قابل‌توجهی برخوردار است. صورت جریان گردش وجوه نقد، همان­طور که از نام آن پیداست جریانات ورودی و خروجی وجه نقد در شرکت را در ابعاد مختلف عملیاتی، سرمایه­‌گذاری و تأمین مالی را ارائه می­دهد. البته این فرمت در خصوص شرکت­‌های تولیدی است و برای شرکت­‌های سرمایه‌­گذاری نحوه­‌ی گزارش قدری متفاوت است. این صورت مالی علاوه بر اطلاعاتی که به ‌تنهایی در اختیار ما قرار می­دهد، زمانی که در کنار سایر صورت­‌های مالی نیز قرار می­گیرد اطلاعات بسیار کاربردی و مهمی را در اختیار سرمایه­‌گذاران قرار خواهد داد. یکی از فواید تهیه­ی این صورت مالی رفع برخی از نارسایی­‌هایی است که در مبنای تعهدی حسابداری به وجود خواهد آمد. از این روی بهتر است تا ابتدا توضیح مختصری در خصوص مبنای تعهدی و نقدی در حسابداری را ارائه دهیم.

مبنای حسابداری نقدی و تعهدی

در حسابداری و فرایند ثبت و شناسایی حساب­‌های مختلف با دو نوع سازوکار مواجه هستیم. مبنای نقدی و تعهدی این دو سازوکار مختلف هستند. در مبنای تعهدی، شناسایی حساب­‌هایی مانند درآمد و هزینه در زمان تحقق آن­ها انجام می­شود. منظور از زمان تحقق آن است که در زمان تحویل یا ارائه­‌ی کالا یا خدمت، صرف‌نظر از نحوه­‌ی پرداخت وجه آن درآمد و هزینه‌­ی شرکت شناسایی خواهد شد. در چنین شرایطی اگر فروش تعهدی باشد بازهم درآمد ناشی از آن شناسایی شده و در مقابل در ثبت‌­های حسابداری، حساب دریافتنی‌­ها افزایشی را تجربه خواهد کرد. در چنین رویه­ای در پایان دوره‌­های مالی با بهره­‌گیری از ثبت‌­های مربوط به تعدیلات، اثر دریافتنی­های بعد از دوره­ی مالی را خارج می­کنند. این در حالی است که در مبنای حسابداری نقدی، صرفاً با معیار ورود و خروج پول نقد است که ثبت­‌های حسابداری انجام می­شود و درآمدها یا هزینه­‌هایی که به شکل پول نقد وارد شرکت نشده‌­اند شناسایی نخواهند شد.

در شرایطی که مبنای حسابداری اتخاذ شده، تعهدی باشد (مبنای گزارش‌­دهی شرکت­‌ها همین­‌گونه است)، صورت­‌های مالی تصویر مناسبی از میزان قدرت نقدینگی در شرکت ارائه نخواهند داد و در چنین شرایطی برای پی­‌بردن به توان نقدینگی شرکت، استفاده از صورت جریان وجوه نقد موضوعیت پیدا خواهد کرد.

روش­‌های مختلف استحصال صورت جریان وجوه نقد

به‌طورکلی دو روش برای استحصال صورت جریان وجوه نقد وجود دارد که به دو روش مستقیم و غیرمستقیم شناخته می­شود. روش مستقیم که از پیچیدگی کم­تری در فرایند به‌دست‌آوردن صورت جریان وجه نقد برخوردار است، تناسب بیشتری با مبنای نقدی داشته و در مبنای تعهدی از روش غیرمستقیم استفاده شده که طی آن تعدیلاتی مربوط به حساب­های مختلف و هزینه­‌های غیرنقدی و … صورت‌گرفته و در پایان خالص وجه نقد محاسبه خواهد شد. صورت جریان وجه نقد برای شرکت­‌های تولیدی شامل سه بخش جریان نقد فعالیت­‌های عملیاتی، جریان وجه نقد فعالیت­های تأمین مالی و جریان وجه نقد فعالیت­های سرمایه­گذاری است.

جریان نقد فعالیت‌­های عملیاتی چیست؟

جریان نقد فعالیت­‌های عملیاتی، جریان ورودی یا خروجی مربوط به تمام مواردی است که ارتباطی با فعالیت اصلی شرکت دارند. رقم مربوط به این آیتم به شکل خالص ورودی یا خروجی در ابتدای صورت جریان گردش وجوه نقد گزارش می­شود. محاسبه­ی رقم مربوط به وجه نقد حاصل از عملیات وابسته به روش انتخابی تهیه­‌ی صورت جریان وجه نقد متفاوت خواهد بود؛ البته این تفاوت در حال حاضر موضوع بحث ما نیست و امری که از اهمیت بالایی برخوردار است، نحوه­‌ی تحلیل این صورت مالی است. مالیات نقدی پرداختی نیز از وجه نقد عملیاتی شرکت کسر شده تا در نهایت خالص وجه نقد عملیاتی به دست بیاید. طبیعتاً اگر این رقم برای شرکتی منفی باشد به معنای آن است که شرکت در زمینه‌­ی فعالیت اصلی خود موفق عمل‌نکرده و حتی منجر به خروج پول نقد بابت فعالیت اصلی شرکت نیز شده است. البته در این مورد باید به جزئیات و ظرفیت تکرارپذیری این حالت توجه کرد چرا که اگر برای یک دوره‌­ی مالی باشد ممکن است به دلایل متعددی چندان دلیل بر عملکرد ضعیف شرکت نباشد.

جریان نقد فعالیت‌­های سرمایه­‌گذاری چیست؟

جریان وجه نقد فعالیت‌های سرمایه­‌گذاری مربوط به نقل و انتقالات وجه نقد مربوط به فعالیت­هایی است که در زمره‌­ی فعالیت اصلی شرکت نیستند و به جهت تحصیل دارایی و یا فروش آن به جهت کسب سود در شرکت اتفاق می­افتند. این بخش از صورت جریان وجوه نقد شامل زیرمجموعه‌­های مختلفی است که در ادامه به‌اختصار به برخی از موارد مهم آن­ها اشاره خواهیم پرداخت.

دریافت و پرداخت‌­های نقدی بابت فروش و خرید دارایی‌­های ثابت مشهود

در این بخش از صورت جریان وجوه نقد، دریافت و پرداخت­‌های مربوط به تحصیل یا فروش دارایی‌­های ثابت مشهود نظیر ساختمان و … به‌صورت جداگانه گزارش می­شود. مطابق آنچه که در مقالات مربوط ترازنامه یا صورت وضعیت مالی شرکت­‌ها بیان کردیم، مواردی نظیر پرداختی‌­ها بابت ملک اصلی شرکت در این بخش آورده نخواهد شد و حتماً می­بایست هدف از انجام فعالیت مربوط به بحث سرمایه­‌گذاری در شرکت­‌ها باشد.

دریافت و پرداخت‌­های نقدی برای خریدوفروش دارایی‌­های ثابت نامشهود

کلیه تراکنش­‌های مربوط به دارایی­‌های ثابت نامشهود نظیر برند، خطوط تلفن و مواردی نظیر حقوق مالکیت معنوی مانند امتیازهای بهره‌­برداری، حقوق ثبت اختراع و … در این بخش و به‌عنوان فعالیت سرمایه‌­گذاری در نظر گرفته شده و گزارش می­شوند.

دریافت و پرداخت­‌های نقدی برای فروش و تحصیل سرمایه­‌گذاری­‌های بلندمدت

دریافت و پرداخت‌­های مربوط به سرمایه‌­گذاری در املاک به طور جداگانه و تحت آیتمی با همین عنوان گزارش می­شوند؛ بنابراین با کنارگذاشتن بحث مربوط به املاک، سبد سرمایه­گذاری شرکت­‌ها را می­توان به دو بخش سرمایه­‌گذاری در ابزار­های درآمد ثابت نظیر اوراق و سپرده و سرمایه­گ‌ذاری در سهام تقسیم­‌بندی کرد. کلیه­‌ی دریافت و پرداخت­‌های مربوط به سرمایه‌­گذاری در اوراق با سررسید بیش از یک سال، به‌عنوان سرمایه‌­گذاری بلندمدت در این بخش لحاظ خواهند شد. همچنین در خصوص سهام، سرمایه­‌گذاری در شرکت‌­های غیر بورسی و همین­طور سرمایه­‌گذاری در شرکت­‌های بورسی به­‌گونه­‌ای که شرکت دارای نماینده در هیئت‌مدیره‌ی آن­ها باشد بتواند بخشی از مدیریت شرکت زیر مجموعه را برعهده بگیرد، بلندمدت تلقی شده و دریافت و پرداخت­های مربوط به آن در این بخش آورده خواهند شد.

دریافت و پرداخت‌­های نقدی برای فروش و تحصیل سرمایه‌­گذاری­‌های کوتاه‌مدت

سرمایه­‌گذاری­‌های کوتاه‌­مدت مطابق آنچه در بند قبل نیز بدان اشاره کردیم شامل سرمایه­گذاری در اوراق با سررسید کمتر از یک سال و همچنین سرمایه­‌گذاری در سهام شرکت­‌های بورسی به­‌گونه‌­ای است که سهمی در اعضای هیئت‌مدیره‌ی آن نداشته باشیم و تأثیری در فرایند مدیریت شرکت نداشته وجود نداشته باشد.

تراکنش‌­های نقدی مربوط به اعطای تسهیلات به دیگران و استرداد آن

گاهی اوقات ممکن است شرکت‌­ها به دلایل مختلفی و به جهت بهبود وضعیت زنجیره­‌ی تأمین مواد اولیه‌ی خود و یا به هر علت دیگری اقدام به اعطای تسهیلات به دیگری کنند. این امر ممکن است نسبت به زیرمجموعه­‌ها هم اتفاق بیفتد. کلیه­ی نقل و انتقالات نقدی مربوط به اعطای تسهیلات و بازپرداخت اصل پول اعطا شده در این بخش گزارش خواهند شد.

دریافت­‌های نقدی حاصل از سود تسهیلات اعطایی به دیگران

جریانات نقدی ورودی ناشی از اعطای تسهیلات به دیگران به دو بخش وجه نقد ورودی بابت اصل تسهیلات اعطایی و وجه نقد ورودی بابت سود تسهیلات اعطایی تقسیم‌­بندی می­شود که به جهت شفافیت به شکل جداگانه و از یکدیگر گزارش خواهند شد.

دریافت­‌های نقدی حاصل از سود سهام

دریافت‌­های نقدی حاصل از سود سهام، در واقع همان DPS شرکت­های زیرمجموعه است که با تشکیل مجمع به شرکت اصلی تعلق‌گرفته است. دریافت­‌های نقدی حاصل از سود سرمایه­گذاری­ها نیز به شکل جداگانه گزارش خواهد شد که برای مشاهده­‌ی جزئیات آن می­توان به یادداشت‌­های همراه صورت مالی مراجعه کرد.

در پایان مجموع این ارقام به‌عنوان خالص وجه نقد ناشی از فعالیت­‌های سرمایه­‌گذاری گزارش خواهد شد.

جریان نقد فعالیت­‌های تأمین مالی چیست؟

جریان نقد فعالیت­های تأمین مالی، آن دسته از تراکنش‌هایی را شامل خواهد شد که ارتباط مستقیمی با حقوق صاحبان سهام و یا بدهی در شرکت­‌ها خواهند داشت. این دو پارامتر دقیقاً عواملی هستند که در فرایند تأمین مالی شرکت­‌ها تأثیر بسزایی داشته است.

از آیتم­‌های مربوط به این بخش به­‌عنوان اولین گزینه باید به دریافت­‌های نقدی ناشی از افزایش سرمایه اشاره کنیم. البته در فضای صورت جریان وجوه نقد، آن دسته از افزایش سرمایه مطرح است که منجر به ورود پول نقد به شرکت شود. به عبارت بهتر این آیتم مختص به ورود پول نقد ناشی از افزایش سرمایه از محل آورده نقدی است.

آیتم بعدی دریافت نقدی حاصل از صرف سهام خزانه است که مطابق قانون تجارت شرکت­ها می­توانند سهام جدید خود را با قیمت ارزش اسمی در بازار منتشر کنند. دریافت و پرداخت­های مربوط به سهام خزانه در شرکت­ها نیز به‌عنوان بخش بعدی است که در صورت جریان وجه نقد آورده خواهد شد.

بخش عمده‌­ی و تأثیرگذار دیگری که در صورت جریان وجوه نقد به آن اشاره می­شود، دریافت و پرداخت­‌های مربوط به دریافت تسهیلات بانکی و بازپرداخت آن است. البته لزوماً تسهیلات دریافتی شرکت‌­ها فقط از طریق بانک­‌ها نیست. در این آیتم نیز پرداختی­‌های بابت اصل تسهیلات از پرداختی­‌های بابت سود تسهیلات تفکیک می­شوند.

تراکنش‌­های نقدی مربوط به انتشار اوراق مشارکت، پرداختی­‌های بابت اصل و سود آن، انتشار اوراق خرید دین و پرداختی بابت اصل و سود آن، پرداخت­‌های اصل و سود اجاره­‌ی سرمایه‌­ای و پرداخت‌­های نقدی بابت سود سهام از سایر آیتم‌­های مهم در فعالیت­‌های تأمین مالی هستند که به جهت آشنایی با تعاریف آن­ها می­توانید به مقاله­‌ی مربوط به جریان وجه نقد فعالیت­‌های تأمین مالی در سایت آکادمی دانایان مراجعه کنید.

ارتباط بین صورت جریان وجوه نقد صورت سود و زیان

یکی از مهم­ترین کاربردهای صورت جریان گردش وجوه نقد، سنجش قدرت نقدینگی شرکت و میزان ورود و خروج پول نقد به آن است. ترکیب این ویژگی و کاربرد صورت جریان وجوه نقد با سایر صورت­های مالی نظیر صورت سود و زیان، تحلیلگران را به مسائل مهمی رهنمود خواهد کرد. به طور مثال یکی از کاربرد­های ترکیب صورت جریان وجه نقد با صورت سود و زیان، سنجش کیفیت سود محقق شده در شرکت­‌هاست. منظور از سنجش کیفیت آن است که آیا ما به‌ازای سود عملیاتی یا سرمایه­‌گذاری شناسایی شده، پول نقد وارد شرکت شده است و موارد فوق از نقدشوندگی مطلوب برخوردار بوده‌­اند یا خیر؟

برای درک بهتر چنین مسئله­‌ای بانکی را تصور کنید که شخص یا اشخاصی تسهیلات اعطا کرده است و این تسهیلات بازپرداختی را به همراه نداشته و خود افراد نیز در دسترس نیستند. در چنین شرایطی اگر بانک برای تسهیلاتی که با دیرکرد در بازپرداخت مواجه­اند جریمه­ای در نظر بگیرد و از این طریق نیز درآمدی را شناسایی کند آن هم در شرایطی که اصل پول در خطر است و ریسک نکول دارد، عملاً سود محقق شده از کیفیت مطلوبی برخوردار نخواهد بود چراکه منجر به ورود پول نقد به شرکت نشده است.

سخن پایانی

در این مقاله به ارائه­‌ی توضیحات مختصری در خصوص صورت جریان وجوه نقد پرداختیم و به اجزای مختلف آن اشاره کردیم. صورت جریان گردش وجوه نقد شامل سه قسمت اصلی جریان وجه نقد فعالیت‌­های عملیاتی، جریان وجه نقد فعالیت­‌های سرمایه­‌گذاری و جریان وجه نقد فعالیت­های تأمین مالی است که تحلیل آن در کنار سایر صورت­های مالی و برقراری ارتباط بین اجزای آن و برخی از اجزای سایر صورت­‌های مالی، کمک شایانی در راستای انتخاب شرکت و نمادی ارزنده به تحلیلگران خواهد کرد. برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص صورت جریان گردش وجوه نقد و سایر صورت­های مالی می­توانید به سایت آکادمی دانایان به عنوان یک مرجع معتبر که مانند اینوستوپدیا در زمینه دانش سرمایه‌گذاری فعالیت دارد، مراجعه کنید.